Co każdy rodzic powinien wiedzieć o rozwoju mowy swojego dziecka
​
Rozwój mowy dziecka jest dÅ‚ugim i skomplikowanym procesem, który doprowadza do tego, że czÅ‚owiek potrafi porozumiewać siÄ™, staje siÄ™ peÅ‚noprawnym uczestnikiem sytuacji komunikacyjnej. W trakcie tego procesu dziecko nabywa umiejÄ™tnoÅ›ci nadawania
i odbierania sÅ‚ownych tekstów jÄ™zykowych. Uczy siÄ™ uczestnictwa w dialogu, formuÅ‚owania
i przekazywania swoich myÅ›li, a także rozumienia komunikatów do niego kierowanych. PowinniÅ›my pamiÄ™tać, że zanim dziecko zacznie posÅ‚ugiwać siÄ™ jÄ™zykiem jako narzÄ™dziem komunikacji, nabywa umiejÄ™tnoÅ›ci uczestnictwa w dialogu. MaleÅ„stwo leżące w Å‚óżeczku obserwuje Å›wiat dookoÅ‚a siebie i chÅ‚onie każde sÅ‚owo jakie jest do niego kierowane. Kiedy mama pochylajÄ…c siÄ™ nad Å‚óżeczkiem dziecka mówi: „o, moje sÅ‚oneczko siÄ™ obudziÅ‚o! Jak siÄ™ czuje mój skarb?”, dziecko odpowiada- choć jeszcze nie potrafi mówić. Jego odpowiedź wyraża siÄ™ w ruchach jego ciaÅ‚a, w jego uÅ›miechu bÄ…dź pÅ‚aczu i w dźwiÄ™kach które próbuje
z siebie wydawać. W ten sposób staje siÄ™ uczestnikiem sytuacji dialogowej i nabywa umiejÄ™tnoÅ›ci dyskursywnych. Badacze zajmujÄ…cy siÄ™ procesem rozwoju mowy dziecka podkreÅ›lajÄ… jak ważne jest to, by dziecko sÅ‚yszaÅ‚o w swoim otoczeniu bogate i poprawne wypowiedzi. Autorzy stosujÄ… okreÅ›lenie „kÄ…piel sÅ‚owna” aby podkreÅ›lić wyjÄ…tkowÄ… rolÄ™ rodziców i najbliższego otoczenia w rozwoju mowy dziecka.
Dziecko uczy siÄ™ mowy sÅ‚uchajÄ…c otoczenia. Już w okresie prenatalnym mowa dociera do ucha dziecka przez powÅ‚oki brzuszne. Badacze zajmujÄ…cy siÄ™ rozwojem mowy dziecka wyodrÄ™bnili kilka etapów tego procesu. PojawiajÄ… siÄ™ one w Å›ciÅ›le okreÅ›lonym czasie
i charakteryzujÄ… siÄ™ pewnymi prawidÅ‚owoÅ›ciami. Należy jednak pamiÄ™tać, że każde dziecko to indywidualność, niepowtarzalna jednostka, której rozwój zależy od takich czynników, jak: otoczenie w jakim dziecko siÄ™ wychowuje, kondycja zdrowotna, ogólny poziom rozwoju intelektualnego, pÅ‚eć dziecka. Badacze podkreÅ›lajÄ…, że czynnikami które bez wÄ…tpienia wpÅ‚ywajÄ… na opóźnienie rozwoju mowy i myÅ›lenia sÄ…: brak mowy w otoczeniu dziecka oraz chÅ‚ód emocjonalny w relacji rodzic- dziecko. JeÅ›li dziecko czuje miÅ‚ość i ciepÅ‚o ze strony matki, która w swoisty sposób zalewa dziecko swojÄ… mowÄ…, wówczas zaczyna pojawiać siÄ™ chęć do mówienia, które jest przejawem jego zadowolenia z obcowania z najbliższymi.
Badacze piszÄ… o tzw. zÅ‚otym okresie w rozwoju mowy dziecka, który trwa od urodzenia do trzeciego roku życia. Jest to czas, w którym mowa rozwija siÄ™ sama, o ile oczywiÅ›cie speÅ‚nione sÄ… warunki o których wspomniaÅ‚am powyżej. JeÅ›li jednak dziecko w tym okresie nie otrzyma od otoczenia odpowiedniej stymulacji w postaci wiÄ™zi emocjonalnej, „kÄ…pieli sÅ‚ownych”, wówczas zaczynajÄ… pojawiać siÄ™ opóźnienia i nieprawidÅ‚owoÅ›ci w procesie rozwoju mowy. Jakże czÄ™sto w gabinetach logopedycznych pojawiajÄ… siÄ™ mamy z trzy- bÄ…dź czteroletnimi pociechami, które nie mówiÄ…. Na pytanie, czy mamy mówiÅ‚y do dziecka gdy byÅ‚o ono jeszcze zupeÅ‚nie malutkie, mamy zdziwione odpowiadajÄ…: „a o czym miaÅ‚am z nim gadać? Przecież ono nic nie rozumiaÅ‚o i nic by mi nie odpowiedziaÅ‚o”. Mówienie do maleÅ„stw wożonych w wózkach jest źle postrzegane przez spoÅ‚eczeÅ„stwo i tym samym staÅ‚o siÄ™ rzeczÄ… wstydliwÄ…. Tymczasem każda mÅ‚oda mama powinna pamiÄ™tać o tym, że jest pierwszÄ…
i najważniejszÄ… nauczycielkÄ… mowy swojego dziecka i nie tworzÄ…c sztucznej sytuacji terapeutycznej, powinna jak najwiÄ™cej mówić do swojej pociechy.
Leon Kaczmarek wyróżniÅ‚ cztery gÅ‚ówne etapy rozwoju mowy dziecka:
-
1. okres melodii (0- 1 rok życia) – wówczas odbywa siÄ™ ksztaÅ‚towanie mowy. Okres ten zaczyna siÄ™ od pierwszego krzyku dziecka jaki wydaje z siebie gdy pojawia siÄ™ na Å›wiecie. Ma on ogromne znaczenie gdyż poÅ‚Ä…czony jest z pierwszymi oddechami noworodka. Badacze podkreÅ›lajÄ…, że krzyk ma bardzo ważne znaczenie dla prawidÅ‚owej dziaÅ‚alnoÅ›ci oÅ›rodkowego ukÅ‚adu nerwowego. Krzyk stanowi ćwiczenie aparatu gÅ‚osowego. Po pewnym czasie dziecko zaczyna kojarzyć, że krzykiem może przywoÅ‚ać bliskie osoby, które potrafiÄ… zaspokoić jego potrzeby. Krzyk staje siÄ™ wiÄ™c celowy i nabiera znaczenia.
-
OkoÅ‚o 2 - 3 miesiÄ…ca życia pojawia siÄ™ gÅ‚użenie. Dziecko którego potrzeby sÄ… zaspokojone w chwilach zadowolenia zaczyna produkować różne dźwiÄ™ki gardÅ‚owe, które sÄ… efektem nieÅ›wiadomej zabawy narzÄ…dami gÅ‚osowo- artykulacyjnymi. DźwiÄ™ki te nie majÄ… żadnego znaczenia, jednak stanowiÄ… bardzo ważny trening aparatu artykulacyjnego. Należy w tym miejscu podkreÅ›lić, że gÅ‚użą wszystkie dzieci, nawet te z uszkodzeniami sÅ‚uchu lub innymi upoÅ›ledzeniami.
-
Około 6. miesiąca życia zaczyna się gaworzenie. Dziecko zaczyna świadomie bawić się dźwiękami wydawanymi przez siebie, zaczyna naśladować mowę swojego otoczenie. Gaworzenie więc jest odruchem warunkowym i stanowi trening słuchu. Gaworzenie więc nie pojawi się u dziecka z uszkodzonym słuchem. Dziecko zaczyna powtarzać pierwsze głoski, sylaby i robi to świadomie, ze zrozumieniem.
-
OkoÅ‚o 9. miesiÄ…ca życia dziecko potrafi powtórzyć dźwiÄ™ki podawane mu przez otoczenie, reaguje na swoje imiÄ™, zaczyna również reagować na proste polecenia.
-
Około 10.- 11. miesiąca życia dziecko potrafi wypowiedzieć słowa: mama, tata.
W swoje pierwsze urodziny dziecko wypowiada ze zrozumieniem okoÅ‚o 3- 4 sÅ‚ów.
-
okres wyrazu (1-2 lata)- rozwój mowy zaczyna postÄ™pować bardzo szybko. Musimy pamiÄ™tać, że rozwój mowy nigdy nie bÄ™dzie przebiegaÅ‚ w izolacji i jest zwiÄ…zany m. in. z rozwojem motorycznym. OkoÅ‚o12. miesiÄ…ca życia dziecko próbuje stawiać pierwsze kroki. Pojawia siÄ™ umiejÄ™tność dziÄ™ki której może penetrować Å›wiat z zupeÅ‚nie nowej perspektywy. Poznaje nowe przedmioty, którym przypisane sÄ… pewne nazwy. Uczy siÄ™ nazywać wiÄ™c osoby i przedmioty z najbliższego otoczenia. Gdy dziecko koÅ„czy dwa lata, zna już ok. 300- 400 sÅ‚ów. OkoÅ‚o 18 miesiÄ…ca życia możemy obserwować u dziecka spowolnienie procesu rozwoju mowy, co zwiÄ…zane jest z naukÄ… chodzenia. W tym samym czasie dzieci zaczynajÄ… używać równoważników zdaÅ„ (sÄ… to poczÄ…tkowo dwa sÅ‚owa, które wystÄ™pujÄ… w funkcji zdania). Gdy dziecko koÅ„czy dwa lata zaczyna tworzyć pierwsze proste konstrukcje gramatyczne.
-
okres zdania (2-3 lata)- okoÅ‚o 30. miesiÄ…ca życia dziecko zaczyna już prawidÅ‚owo używać zaimka „ja”. Buduje zdania, poczÄ…tkowo proste skÅ‚adajÄ…ce siÄ™ z kilku wyrazów, a ok. 36. miesiÄ…ca powinno już budować zdania skÅ‚adajÄ…ce siÄ™ z 4- 5 sÅ‚ów. Zasób sÅ‚ownictwa wzrasta pod koniec 3. roku życia do 1000 sÅ‚ów. DziÄ™ki dojrzaÅ‚oÅ›ci sÅ‚uchu fonemowego dziecko sÅ‚yszy drobne różnice miÄ™dzy gÅ‚oskami pomimo tego, że nie wszystkie gÅ‚oski potrafi poprawnie artykuÅ‚ować.
-
okres swoistej mowy dziecięcej (3- 7 lat)- dziecko trzyletnie opanowuje podstawy
gramatyki systemu językowego, dzieci dość długo mają problemy z opanowaniem
fleksji i tworzeniem nowych nazw. Dzieci produkują neologizmy, opuszczają głoski
bądź sylaby w wyrazach, przestawiają głoski, nadal mają problemy z artykulacją
pewnych głosek. Czterolatek powinien umieć opowiedzieć bajkę lub opisać pewne
zdarzenie. Ok. 6.- 7. roku życia dziecko potrafi wypowiadać wszystkie głoski,
posiada podstawowÄ… wiedzÄ™ na temat skÅ‚adni i fleksji. Pod koniec tego etapu zna już ok. 4000 sÅ‚ów.
Rozwój artykulacji przebiega również etapami, które zostaÅ‚y dokÅ‚adnie opisane przez badaczy. NajwczeÅ›niej pojawiajÄ… siÄ™ samogÅ‚oski, które dziecko potrafi artykuÅ‚ować już w okresie gaworzenia. Trzyletnie dziecko powinno wymawiać już: wszystkie samogÅ‚oski, spóÅ‚gÅ‚oski: m, m’, p, p’, b, b’, f, f’, w, w’, k, k’, g, g’, x, x’, l, l’, t, d, n, Å‚, j, Å›, ź, ć, dź. .
ZaczynajÄ… siÄ™ pojawiać gÅ‚oski syczÄ…ce: s, z, c, dz, czasem sz, ż, cz, dż. W wymowie dziecka czteroletniego utrwala siÄ™ wymowa gÅ‚osek szeregu syczÄ…cego, pojawiajÄ… siÄ™ gÅ‚oski szumiÄ…ce i gÅ‚oska r. Pod koniec piÄ…tego roku życia dziecko powinno już prawidÅ‚owo wymawiać wszystkie gÅ‚oski trzech szeregów. GÅ‚oska r powinna być realizowana prawidÅ‚owo do 6-7 roku życia.
Znajomość opisanych przez Kaczmarka etapów jest konieczna gdy chcemy stwierdzić opóźnienie rozwoju mowy. Jak wspomniaÅ‚am na poczÄ…tku artykuÅ‚u, każde dziecko rozwija siÄ™ wedÅ‚ug swojego rytmu na który wpÅ‚yw majÄ… różne czynniki. JeÅ›li jednak opóźnienia w pojawianiu siÄ™ poszczególnych etapów rozwoju mowy przekraczajÄ… 6. miesiÄ™cy, należy zgÅ‚osić siÄ™ do logopedy.
gabinet logopedyczny wrocław psie pole
OpracowaÅ‚a Katarzyna Wojtaszyk- Stachowska na podstawie książek: L. Kaczmarek: Nasze dziecko uczy siÄ™ mowy, Lublin 1977, T. Zalewski : Opóźnienia w rozwoju mowy, Warszawa 2002